VNG

Openingsbijeenkomst

Ontmoeten, ontdekken, oplossen

De bonzende beat van de openingsact LED's have a ball brengt direct energie in het veelkoppige publiek van het VNG Uitvoeringscongres. Symbolisch is het moment waarop de percussionisten de grote LED-ballonnen met daarop de woorden Ontmoeten, Ontdekken, Oplossen laten vliegen, waarna het motto van het congres letterlijk en figuurlijk gedragen wordt door de mensen in de zaal.

Door: Quita Hendrison

"Krachtige bevlogen mensen die dienstverlening hoog in het wapenvaandel hebben staan en zich niet laten afschrikken door alle hobbels die ze tegenkomen." Zo typeert dagvoorzitter Marceline Schopman de zaal. "En die het vooral ook samen willen doen. Dat is wat mij betreft het thema van vandaag: waarom moeilijk doen als het samen kan."

Samen doen, van elkaar leren en de goede ideeën voor je eigen gemeente delen met andere gemeenten. Dat is ook de kern van Gemeentedelers. Schopman kondigt aan dat aan het einde van de plenaire opening de winnaars van Gemeentedelers 2024 bekendgemaakt zullen worden door niemand minder dan Nationale ombudsman Reinier van Zutphen. Maar eerst het woord aan Mark Boumans, burgemeester van Doetinchem en vandaag vooral vicevoorzitter van de VNG.

Nog niet eens zo heel lang geleden kregen wethouders en raadsleden ineens ontzettend veel zin in een kopje koffie als de GGU ter sprake kwam tijdens de ledenvergadering. Dat is nu helemaal anders.

Geen dure consultants nodig

Boumans constateert blijmoedig dat er een flinke aanwas aan deelnemers is dit jaar. "Dat onderstreept het belang van samen naar oplossingen zoeken en proberen de grote vraagstukken waar we voor staan, en die voor elk van ons individueel moeilijk oplosbaar zijn, samen aan te pakken. Zeker nu er zoveel aan de hand is; het ravijnjaar dat eraan komt, razendsnelle technologische ontwikkelingen, de verwachtingen van onze inwoners… uitdagingen waar we voortdurend op moeten anticiperen. Als VNG willen we daar in faciliteren. We hebben deskundige collega's op de Willemshof die vanuit de GGU (Gemeenschappelijke Gemeentelijke Uitvoering red.) ontzettend veel expertise inbrengen. Nog niet eens zo heel lang geleden kregen wethouders en raadsleden ineens ontzettend veel zin in een kopje koffie als de GGU ter sprake kwam tijdens de ledenvergadering. Dat is nu helemaal anders. Men ziet het nut van al die producten en diensten, en vooral dat we daar met zoveel mogelijk gemeenten mee aan de slag moeten. Samen komen we verder. We onderzoeken nu ook of we collectief verzekeringen kunnen afsluiten voor bepaalde risico's. Dat kan enorme besparingen opleveren. Dit soort 'grote' ontwikkelingen zijn heel interessant. Maar minstens zo interessant zijn de 'kleine' praktijkvoorbeelden. Voorbeelden van dienstverlening die waanzinnig inspirerend zijn en die gewoon worden bedacht door jullie, de collega's in de zaal. Daar hebben we helemaal geen dure consultants voor nodig. Al die voorbeelden gaan we vandaag met elkaar delen. Ik hoop dat iedereen naar huis gaat met de gedachte 'wauw, dat ga ik morgen ook doen'. Dan is dit VNG Uitvoeringscongres meer dan geslaagd."

Het verbaast me niet dat één op de vijf ambtenaren met burn-outklachten rondloopt.

Eén op vijf met burn-outklachten

De complexiteit van het werk van de ambtenaar waar Boumans aan refereert, vormt het fundament voor het betoog van Munish Ramlal, ombudsman van de metropool Amsterdam. Zelf typeert hij zijn functie zo: de ombudsman beschermt enerzijds de bewoners tegen ongeoorloofd overheidshandelen en een machtig bureaucratisch systeem. Anderzijds is de ombudsman een sparringpartner voor de overheid opdat die het beter doet. Een soort noodvoorziening dus, een airbag die je idealiter niet hoeft te gebruiken. "Maar in de afgelopen vier jaar meldden zich steeds vaker uitvoerende ambtenaren bij ons met de klacht dat zij ook tegen muren aanlopen. Bijvoorbeeld wanneer je in het gemeentelijke wijkteam steeds maar geen rolstoelwoning kunt krijgen voor die vrouw met MS waarvan je weet dat ze daar maanden op wacht en dat je van haar begeleiders hoort dat gezondheid verslechtert. Het begon zo leuk, werken voor de overheid, iets maatschappelijks doen. Maar het verbaast me niet dat één op de vijf ambtenaren met burn-outklachten rondloopt." Oorzaken zijn onder meer de decentralisatie van rijkstaken, de coronacrisis, de opvang van vluchtelingen; allemaal extra verantwoordelijkheden die bij de gemeente terecht zijn gekomen. Uit betrokkenheid bij de publieke zaak zetten gemeenten de schouders eronder. Maar door jarenlang zo te werken is een overbelaste bureaucratische context ontstaan.

De burn-out bureaucratie kan voorkomen worden als we in staat zijn om lucht te brengen in het systeem van uitvoering en politiek.

Ruimte, lucht en ontspanning

Munish waarschuwt dat die overbelasting in combinatie met allerlei systeemspanningen risico's in zich bergt voor nieuwe overheidsrampen (denk toeslagenaffaire). "Spanning doet rare dingen met mensen. Ambtenaren die het te druk hebben kunnen vervallen in hokjesdenken of tunnelvisie. Dat kan leiden tot framing van bewoners als zeikerds, tot interne conflicten, maar ook tot de angst om fouten te maken."

De ombudsman benadrukt dat de gemeenten absoluut van goede wil zijn, maar dat ambtenaren naast een bureaucratische burn-out ook te maken hebben met een democratische burn-out; ook politici zijn overbelast. "Wat we nodig hebben is een strategie van ruimte, lucht en ontspanning op alle niveaus: bureaucratisch, politiek bestuurlijk en in de samenleving. Wanneer we ontspannen dan realiseren we ons dat harder werken misschien niet de oplossing is, maar anders werken wél. De burn-out bureaucratie kan voorkomen worden als we in staat zijn om lucht te brengen in het systeem van uitvoering en politiek: lucht om de organisatie op orde te brengen, minder van alles nu te doen, meer langetermijndenken. Een adempauze. Dat biedt helderheid, richting en geeft vertrouwen. Niet alleen voor die burger, maar ook voor ons hier allemaal die zich In de uitvoering inzetten voor onze bewoners."

In zijn Jaarverslag (PDF) zet Munish Ramlal zijn gedachten over de burn-out democratie uitgebreid uiteen.

Winnaars Gemeentedelers 2024

Als slotstuk van de dagopening presenteert nationale Ombudsman Reinier van Zutphen de genomineerden en winnaars voor de Gemeentedelers 2024. Uit maar liefst 67 aanmeldingen zijn 12 finalisten geselecteerd, verdeeld over 4 categorieën. Uit elke categorie is een winnaar gekozen. Het publiek kiest per app de winnaar van de Gemeentedelers Publieksprijs 2024; de prijs wordt aan het einde van het congres uitgereikt door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Judith Uitermark. Meer over de winnaars elders in deze publicatie.

De winnaars per categorie

Gemeentedelers Publieksprijs 2024