Inclusieve samenleving
Domeinoverstijgend samenwerken kan de regionale en lokale uitvoering veel brengen. Maar het is óók een uitdaging. En soms zelfs een worsteling. Niet uit onwil, maar omdat het nu eenmaal best lastig is om samenwerking goed te organiseren. Platform Sociaal Domein, de VNG en ZonMw ontvouwen een aantal rode draden.
Door: Quita Hendrison
Als goede samenwerking ergens zichtbaar wordt is het wel in de deze workshop. Pauline Zwart en Iris Struick van Platform Sociaal Domein, Rienk Janssens van de VNG en Marjolein van Rooijen en Martijn da Costa van ZonMW pakken elk hun rol soepel op: de een bedient de zaalmicrofoon, de ander de Powerpoint-presentatie en weer een ander neemt het woord op het podium. Waarna er net zo makkelijk van rol gewisseld wordt. Als een organisch samenwerkend geheel. Juist waar het om zorg, gezondheid en welzijn gaat moeten organisaties in samenhang optreden en ervoor zorgen dat hulp en ondersteuning op elkaar aansluiten. Maar het organiseren van succesvolle samenwerkingen is niet eenvoudig. Het vraagt om bestuurlijke wil, nieuwe organisatievormen en kennis bij de professionals. Over die derde component krijgt de zaal via Mentimeter een eerste stelling voorgelegd: Professionals weten prima hoe ze domeinoverstijgend kunnen samenwerken. Het merendeel van de stemmers kiest verrassend voor oneens. Desgevraagd voorzien van nuance. "De mensen zelf weten eigenlijk heel goed hoe het moet, maar we worden door regels en bureaucratie van de eigen organisaties belemmerd." Het begrip verbinding is de gemene deler in de antwoorden op de tweede Mentimetervraag: Wat maakt dat in jouw praktijk samenwerking werkt? Het meest genoemd wordt 'dezelfde taal' spreken. Maar ook: interesse in elkaars werk, een gezamenlijk doel nastreven, een gemeenschappelijke basis opzoeken, fysieke aanwezigheid. De meest prikkelende stelling is wellicht: Formele samenwerking helpt informele samenwerking om zeep. Daar is het overgrote deel van de aanwezigen het niet mee eens.
De aanname dat er niet voldoende wordt samengewerkt tussen domeinen in de uitvoering wordt breed gedeeld.
De aanname dat er niet voldoende wordt samengewerkt tussen domeinen in de uitvoering wordt breed gedeeld. Vaak komt het gebrek aan samenwerking aan het licht door incidenten, soms zo schrijnend dat ze de voorpagina halen. Nieuw is het probleem niet, getuige de talrijke rapporten die de afgelopen jaren verschenen zijn over het 'hoe dan wel'. Eén antwoord is er niet, maar wellicht is er wel een aantal rode draden te formuleren die een richtlijn kunnen vormen.
De werkelijkheid is te complex om alles in samenhang te benaderen.
Rienk Janssens, strateeg sociaal domein bij de VNG, vertelt over zijn rode draad. "Ik heb er een adviesrapport van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling uit 2008 bij gepakt met de titel De ontkokering voorbij. Die titel is er een met een knipoog omdat de veronderstelling is dat juist verkokering voor drempels zorgt in de samenwerking. In die tijd waren er spraakmakende zaken die gelinkt werden aan gebrek aan samenwerking in het sociaal domein; denk aan de falende hulpverlening aan het zogenoemde Maasmeisje. Het idee was: als er nou maar meer coördinatie en afstemming is (= ontkokering) dan kunnen we zulke drama's voorkomen. We hebben als RMO een aantal casestudies gedaan en kwamen tot de verrassende conclusie dat ontkokering juist voor meer bureaucratie zorgt, en dat er zoveel energie in het ontkokeren gaat zitten dat het afleidt van de inhoud. De werkelijkheid is te complex om alles in samenhang te benaderen. Je moet af en toe in compartimenten opdelen om zaken overzichtelijk te maken. Het advies is: draai het perspectief om en zorg dat inwoners en professionals samen keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen. En dat er ruimte is om te leren zonder van bovenaf alles voor te schrijven. Wat dan wél belangrijk is zijn de randvoorwaarden: financiële ontschotting helpt om succesvol te zijn. Daarnaast moet je elkaar als professionals actief opzoeken, en daar moet de top van de organisatie de gelegenheid toe geven. Want soms komen de beste samenwerkingsprojecten juist "van onderop". Zonder bureaucratie, zonder protocollen. Zoals de creatieve werkplaats waar jongeren zonder indicatie terecht kunnen. Gewoon ontstaan omdat iemand van de plaatselijke GGZ zelf toneelspeelde en dacht; daar kunnen we toch ook wat mee voor onze doelgroep. Ze heeft er de juiste partners bij betrokken en rugdekking gekregen van haar leidinggevende."
Informele samenwerking draait veelal om persoonlijke relaties.
Een tweede rode draad gaat over de organisatie of het inrichten van de samenwerking. Daar gaat doorgaans veel energie in zitten. Pauline Zwart, adviseur Team Leren en verantwoorden bij Platform Sociaal Domein: "Er zijn verschillende vormen; van lichtere tot stevige varianten. Tot de eerste categorie hoort het samenwerkingsproject waarin meerdere organisaties één doel met bijbehorend budget hebben. Het wordt al structureler wanneer er sprake is van een permanente samenwerking, bijvoorbeeld in de vorm van een programma, met vaste afspraken, vaste deelnemers, een methodiek en een eigen budget. In de stevigste variant wordt een taak helemaal ingevoegd in één organisatie, met één manier van werken. In de praktijk zie je dat we de neiging hebben om wat als lichte variant begint steeds vaster te klikken richting zo'n stevige vorm. Met als mogelijk gevolg dat er door het invoegen van een vaste taak weer verkokering in de organisatie ontstaat. Een variant die buiten deze vormen omgaat is de informele samenwerking. Dan gaat het vaak om individueel maatwerk, georganiseerd door collega's die simpelweg de telefoon hebben opgepakt om dat met een collega te regelen. Informele samenwerking draait veelal om persoonlijke relaties. De kwetsbaarheid daarin is dat mensen komen en gaan; je moet in feite steeds opnieuw starten in de samenwerking; opnieuw elkaars visie en perspectieven leren kennen."
Terug naar het begin van de bijeenkomst; de aanname dat er niet voldoende wordt samengewerkt tussen domeinen in de uitvoering wordt breed gedeeld. Maar organisaties hoeven niet in hun eentje de rode draden te vinden. Platform Sociaal Domein, een initiatief van de VNG en het rijk, helpt bij het inrichten van en samenwerken in het sociaal domein. Zodat beleid beter aansluit op de vragen van inwoners. Want daar gaat het uiteindelijk om.